Koronavirüs salgınıyla mücadele sürecinde en çok kaygı duyulan konulardan biri de tarımsal üretimde yaşanması muhtemel sıkıntılar olurken, Birleşmiş Milletler Dünya Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) tavsiyelerinin ardından, ülkemizde de bir dizi önlemlerin hayata geçirilmeye başlandığı görülmüştü.
Bu önlemlerden biri olarak, geçtiğimiz hafta, Hazine'ye ait atıl durumdaki tarım arazilerinin, çiftçinin kullanımına açılacağı duyurulmuş, ancak açıklanan iller arasında Zonguldak’ın olmamasına Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz tepki göstererek konuyu meclis gündemine taşımıştı.
Yavuzyılmaz’ın, Dünya Çiftçiler Gününde yaptığı açıklama ile %75’i Avrupa Birliği (AB) %25’i Türkiye Cumhuriyeti tarafından sağlanan IPARD II hibe Programına da Zonguldak’ın dahil edilmediği ortaya çıktı.
Milletvekili, kırsal kalkınma potansiyeli olan ancak desteklere ihtiyacı bulunan Zonguldak ilinin, IPARD II hibe programına dahil edilmemesini eleştirerek, Dünya Çiftçiler Günü’nde, Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli’nin yanıtlaması istemiyle TBMM’ye bir soru önergesi verdi. Milletvekili önergesinde, IPARD II Tarımsal Destek Programının kırsal kalkınma amacından çıktığını söyleyerek, programın bütçesinin tam olarak kullandırılmadığı ve iller arasında adaletsizlikler yaratıldığını vurguladı.
Yavuzyılmaz’ın “Zonguldak desteksiz, Dünya Çiftçiler Günü buruk!” diyerek konuya ilişkin yaptığı açıklamada dikkat çekici ifadelere yer verilirken, önergesinde yer alan soruları ise şu şekilde sıralandı:
“Geçtiğimiz haftalarda, Tarım ve Orman ile Çevre ve Şehircilik bakanlıklarının ortak çalışmasıyla Hazine'ye ait atıl durumdaki tarım arazilerinin, çiftçinin kullanımına açılacağı duyurulmuş, Bingöl, Erzurum, Erzincan, Kars, Kayseri, Muş ve Sivas'ın bulunduğu 7 ilde hazine arazilerinin çiftçiye tahsis edileceği açıklanmıştı. Tarım Bakanına “desteklenecek iller arasında Zonguldak’ın neden olmadığını” sorusunu yönelmiştik.
11 Mayıs 2020 tarihinde Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu TKDK tarafından açıklanan 2014-2020 IPARD Programı 9. Başvurusunda da Zonguldak ne yazık ki görmezden gelindi. Programa 42 il dahil edilirken, kırsal kalkınma potansiyeli olan ancak ve desteklere ihtiyacı bulunan ilimizin dahil edilmedi. Zonguldak’ın, Avrupa IPARD Programı fonlarını kullandırmakla görevli Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu tarafından ne tür bir araştırma yapılarak elendiğini, hangi ölçme ve değerlendirme kriterlerinin uygulandığını anlayabilmiş değiliz. Diğer yandan, TKDK’nın resmi internet sitesinde, İl seçiminde kısıtlamaya gidilmesinin birinci nedeni olarak “Avrupa Komisyonunun, Tarım ve Kırsal Kalkınma alanında, ülkemize ayırdığı hibe miktarının çok az olması” gösterilmiş olmasına rağmen, 2018 yılı Sayıştay Raporlarına göre, programın 2014-2018 bütçesinden 265 Milyon Avro’nun hibe edilmediği anlaşılıyor. Yani programın amacından çıktığıyla ilgili güçlü emarelerimiz var. Oysa salgın döneminde tekrar güçlü bir şekilde dikkat çeken tarım sorunu ve sistematik bir şekilde yok edilen çiftçinin durumu, şayet acil önlemler alınmaz ve kırsal destekler sağlanmaz ise yaşanabilecek tedarik problemlerini bizlere bir kez daha göstermektedir. Bu nedenlerle Zonguldak desteksiz kaldıkça, Dünya Çiftçiler Günü buruk geçmeye devam edecektir.
Diğer yandan, 5488 sayılı Tarım Kanunu'nun 4’üncü maddesi gereğince, ülkenin Gayri Safi Milli Hasılasının (GSMH) yüzde 1’inin destekler olarak tarıma verilmesi gerekmektedir. Verilen desteklerin bu yasanın gereklerinin çok altında olması nedeniyle, tarım ve hayvancılık ülkemizde her geçen gün daha geriye gitmektedir. Girdi maliyetlerinin altında ezilen, borç batağındaki üretici desteklenmez ve bu politikalardan vazgeçilmez ise çiftçinin yok olma süreci de artarak devam edecektir.
Bakanlığın, 2007-2014 dönemi IPARD I Programı, 2016 yılı sonu itibariyle sona ermişti. 2014-2020 dönemi IPARD II Programı ise, 27 Ocak 2015 tarihinde Avrupa Komisyonu tarafından resmen onaylanmıştır. Zonguldak bütün bu kırsal kalkınma desteklerinden nasibini alamamıştır.
Bu bağlamda aşağıdaki sorular yanıt beklemektedir:
1. IPARD II 2014- 2020 Programı dahilindeki iller belirlenirken hangi kriterler dikkate alınmıştır? İller için ölçme ve değerlendirme raporları düzenlenmiş midir? Programın amacına uygun olarak kırsal kalkınma potansiyeli olan ancak ve destek ihtiyacı bulunan Zonguldak ili neden programa dahil edilmemiştir?
2. Avrupa IPARD Programı fonlarını kullandırmakla görevli Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu tarafından IPARD I ve IPARD II programları süresince Zonguldak İlinde alan gezileri yapılmış mıdır? İlde var olan STK’larla ve çiftçilerle görüşülmüş müdür?
3. IPARD II 2014 – 2020 Programının toplam bütçesi ne kadardır? Önceki bütçe dönemine ait olan ödemesi planlanan, devam eden sözleşmelerin tutarı ne kadardır?
4. TKDK’nın resmi internet sitesinde, İl seçiminde kısıtlamaya gidilmesinin nedeni olarak; “Avrupa Komisyonunun, Tarım ve Kırsal Kalkınma alanında, Türkiye'ye ayırdığı hibe miktarının çok az olduğu” belirtilmiştir. Ancak 2018 yılı TKDK Sayıştay Raporu incelendiğinde, programın 2014-2018 bütçesinden 265 Milyon Avro'nun kullanılmadığı, çiftçilere hibe edilmediği tespit edilmiştir. Bütçede bulunan 265 Milyon Avro neden çiftçilere hibe edilmemiştir?
5. Sayıştay Raporlarına göre, programın 2014-2018 bütçesinden kalan 265 Milyon Avro için sonraki yıllarda çağrıya çıkılmış mıdır? 2020 yılı için çıkılması planlanmakta mıdır?
6. Bugüne kadar IPARD Programı fonuna Türkiye Cumhuriyeti olarak aktarılan destek tutarı ne kadar olmuştur?
7. Programın desteklerinden faydalanamayan Zonguldak gibi iller için bir dengeleme ve telafi çalışmanız var mıdır?”
